آفتاب امید از توران تابید/ بهارِ زادآوری برای یوزپلنگ‌های ایرانی

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها – محمد حسین عابدی: سوم مارس روز جهانی حیات وحش بهانه‌ای است تا فرصت بازدید از تنها زیستگاه زادآور یوزپلنگ ایرانی در دنیا، برای تهیه گزارش از آخرین وضعی فیروز، ایران، دلبر و آذر و توران دست دهد. موعد سفر به توران می‌شود و خودروی کمک دار اداره پارک ملی توران مرکب سفر به دل آفریقای ایران است.

مسیر سفر طی عرض استان سمنان از شمال شرق تا جنوب شرقی است جایی حوالی بی ارجمند، خارتورات.

اصلاً بوی اسفند نمی‌آید گرما همان ابتدای روز سیطره خویش را می‌گستراند خودرو راهی کریدور اصلی تهران – مشهد می‌شود تا با عبور از میامی گردش ۹۰ درجه‌ای را به سمت راست کند و تابلوی بی ارجمند، بردسکن را از مقابل شیشه خود، بگذرانَد. ۱۲۱ کیلومتر مسافت و آفتابی که روی شانه راست، سوار است و قصد هم ندارد پیاده شود آفتابی که از ابتدای جاده بی ارجمند حالا روی شیشه جلوی خودرو، پنبه می‌زند.

یوزپلنگ گچی زردی که به هر حیوان دیگری هم می‌تواند شبیه باشد، نشان می‌دهد که اینجا بی ارجمند است سرزمین چاه‌ها؛ بی اَر، جومنده گان … جایی که چند دهه قبل خربزه، پنبه و حتی خشخاش استان سمنان را تأمین می‌کرد و حالا زمین تشنه‌اش چاک چاک است. بعد از بی ارجمند جاده آنقدر مواج می‌شود که گویا چرخ خودرو بیضی شده است. ابتدای راه خاکی تابلوی زیست‌کره توران و ایستگاه اداره پارک ملی توران یا آنطور که صدایش می‌کنند «دلبر» دیده می‌شود.

راه باریکی به سمت سایت نگهداری یوزها از کنار سایت به سمت دل کویر امتداد می‌یابد. آفتاب حالا روی سقف خودرو است. ۱۵۰ کیلومتر مسیر طی شده تا نخستین فنس‌ها دیده شود.

چند متر جلوتر احمد رادمان رئیس پارک ملی توران با دست چپ اشاره‌ای به یکی از فنس‌ها می‌کند و می‌گوید: «این خانه ایران است» یوز ماده‌ای که حالا همه ایران آن را می‌شناسند مادر پیروز و توله‌هایی که دیگر نیستند. ایران از منظر پنهان است. رادمان توضیح می‌دهد که جایی را با پنجه‌های قوی‌اش حفر کرده و بیشتر آن زیر وقت می‌گذراند. چشم‌ها همه چیز می‌بینند جز یوز...

خانه ایران اینجا است

فقط ۲۰ متر جلوتر و کنار ساختمان سایت نگهداری یوزها بالاخره معروف‌ترین حیات وحش ایران دیده می‌شوند توران و آذر که حالا خیره به خودروها نگاه می‌کنند.

رادمان به خبرنگار مهر، می‌گوید: سایت، محوطه بزرگی است که پنج یوز دارد فیروز نری است که حدوداً ۱۲ سال دارد، اینجا دلبر نیز وجود دارد که حالا چند روزی می‌شود که کوشکی را از دست داده چرا که کوشکی با دلیل کهولت سن چند روز قبل تلف شد. اما وضعیت دلبر خوب است خوب غذا می‌خورد و گویا از اول هم کوشکی وجود نداشته است!

وی اما با بیان اینکه امسال بهترین سال برای یوزها بوده چرا که تا امروز هفت یوز ماده مشاهده و ثبت کرده‌ایم که رکورد محسوب می‌شود، افزود: خبر مهم دیگر این است که آذر و توران وضعیت خوبی دارند، روزی سه وعده غذا می‌خورند و ایران احتمالاً باردار است.

آذر و توران دلبری می‌کنند

همه عجله دارند که آذر و توران را ببینند تیمارگران سوالی را پاسخ نمی‌دهند و تلاش می‌کنند که کسی به یوزها نزدیک نشود چرا که کوچک‌ترین استرس امکان دارد آنها را از غذا خوردن بیاندازد اما می‌گوید: توران و آذر سه وعده یعنی ساعت هشت صبح، ۱۳ و ۱۷ غذا می‌خورند و ما تا زمانی که غذایشان را کامل نخورند صبر می‌کنیم. توله‌ها وضعیت بسیار خوبی دارند و خوشبختانه در سلامت هستند.

وضعیت جسمانی دو توله نیز گواه است یکی شأن که به گفته محیط بان، توران است و قدری صورت گردتری داشته و جست و خیز بیشتری دارد مدام می‌دود اما خواهرش ترجیح می‌دهد که گوشه‌ای دراز بکشد.

تیمارگران این یوزها می‌گویند که تمام کومه هایی که اینجا هستند دوربین کشی شده و تمام رفتارها ثبت می‌شوند. همچنین اینجا یک ساختمان جدید ساخته شده و حتی برای سزارین هم امکانی دیده شده است و فنس کشی‌ها هم همه ارتقا پیدا کرده‌اند.

محیط‌بانان حتی در انتخاب رنگ فنس‌ها هم دقت داشته‌اند تا نشان دهند همه چیز تحت کنترل است. فیروز بی‌قراری می‌کند صداهایی از خود در می‌آورد که نشان دهد حضور غریبه را نمی‌پسندد. یک محیط بان می‌گوید که فیروز با پیروز و دیگران فرق دارد او وحشی است و این تفاوت بسیار زیادی را ایجاد می‌کند لذا از همه درخواست می‌شود که اصلاً نزدیک فنس‌ها نشوند.

جفت گیری یوزها و خبرهای خوب

نوبت به مدیرکل حفاظت محیط زیست استان سمنان می‌رسد او از ثبت جفت گیری ایران و فیروز خبر می‌دهد و می‌گوید: پنجم دیماه بود که نخستین مرحله جفت گیری این دو یوز به ثبت رسید و بسیار امیدوار هستیم که بتوانیم در اردیبهشت ماه شاهد زایمان ایران باشیم چرا که هر دو یوز در سلامت کامل به سر می‌برند.

بهرام علی ظاهری با بیان اینکه برای قطعی نظر دادن درباره بارداری ایران باید سونوگرافی صورت گیرد که البته می‌بایست برای این کار دست کم تا پانزدهم تا بیستم اسفند ماه صبر کرد اما اگر بارداری اتفاق افتاده باشد که خیلی امیدواریم اردیبهشت ماه شاهد زایمان ایران خواهیم بود، ابراز کرد: تمام شرایط برای زادآوری در تنها زیستگاه زادآور یوز آسیایی فراهم است.

وی با بیان اینکه در یک سال و نیم اخیر بالغ بر یک میلیارد تومان برای سایت هزینه شده و اقدامات خوبی مانند ساخت ساختمان مورد نیاز برای نگهداری، ارتباطات و زیرساخت‌ها، فنس کشی، اجرای تلمبه‌های بادی برای تأمین آب و … صورت گرفته است، افزود: ۱۰۰ تن علوفه تنها در زیست‌کره توران توزیع شده که وحوش که در واقع غذای حیوانی مانند یوز را تأمین می‌کنند، بتوانند استفاده کنند.

خروج دام‌ها از توران

مدیرکل محیط زیست استان سمنان در پاسخ به سوال خبرنگار مهر، درباره خروج دام از سامانه‌های عرفی، بیان کرد: به صورت ویژه از سال ۹۰ برای بحث ساماندهی دام در داخل مجموعه مورد حفاظت توران پیگیری‌هایی صورت گرفت و حتی اطلاعات لازم اخذ و جلسات متعدد با دامداران برگزار شد اما باید دقت داشت که ما هم قوانین محیط زیستی را داریم و هم حقوقی را برای عشایر متصور هستیم چرا که پروانه‌های فعالیت دارند لذا ممنوعیت تعلیف دام در پارک ملی توران در سال ۹۷ پس از کش و قوس‌های زیاد مصوب شد.

ظاهری با بیان اینکه خروج دام کماکان ادامه دارد و هر ساله مقداری از مراتع و حقوق مرتبط با عشایر در اطراف پارک ملی، آزاد سازی می‌شوند و مجموع این اقدامات باعث شده تا مساحت ۱۰۰ هزار هکتاری پارک ملی توران به ۲۰۰ هزار هکتار افزایش یافته است، گفت: هزینه آزاد سازی سامانه‌های عرفی نیز ۸۰ درصد توسط محیط زیست و ۲۰ درصد توسط مردم و سمن‌ها تأمین شده است.

وی با بیان اینکه آی یو سی ال سازمان جهانی و جفت سمن بین‌المللی نیز به این موضوع ورود کردند حتی مبالغ ارزی هم توسط یکی از سمن‌های یوزپلنگ در سال‌های ۹۷ و ۹۸ در توران هزینه‌هایی کرد اما از کیفیت آن اطلاعی نداریم، افزود: موضوع بعد فنس کشی محور میاندشت است که تهدیدی بزرگی محسوب می‌شود چرا که هشت تلف شده در ده سال اخیر در تصادفات جاده‌ای داشتیم و این نشان می‌دهد که باید به راه‌ها دقت نظر داشته باشیم در این زمینه جلساتی با وزارت راه برگزار و چهار میلیارد تومان نیز برای فنس کشی و روشنایی و … پیشنهاد شد اما اعتباری از سوی وزارت راه گذاشته نشده است.

یوزها سر حال هستند اما عصبانی از حضور آدم‌ها

در نهایت باید یوزها را تنها گذاشت و امیدوار بود که در بهار سایتی که میزبان پنج قلاده یوز شامل فیروز، ایران، دلبر، آذر و توران است چند توله دیگر را هم مشاهده و بازهم ما را به سمت خویش بخواند.

مدیرکل حفاظت محیط زیست همچنین اعلام می‌کند که دیگر هیچ مجوز معدن جدیدی نیز در توران داده نشده است، گفت: داستان معدن‌های موجود که شش باب هستند اینگونه است که پنج موردشان در حاشیه پارک و یک مورد در داخل محدوده قرار دارد که ۴۰ هکتار عرصه آن را به سه هکتار کاهش داده‌ایم و ملزم به رعایت تمام ملزومات شده است.

باید بازگشت و آرزو کرد که فنس کشی مسیر میاندشت بالاخره انجام شود چرا که یک دهه می‌شود بین ادارات پاس کاری می‌شود. باید برگشت و آرزو کرد که دیگر دامی در توران نباشد تا سگ‌های گله بخواهند برای یوزها تهدید باشند. هر چند اداره کل حفاظت محیط زیست استان سمنان قطعاً اعلام می‌کند که سندی مبنی بر کشته شدن مادر آذر و توران توسط سگ گله دامدار سنگسری یافت نشده اما بالاخره نمی‌توان از این تهدید به سادگی گذشت. باید بازگشت و دوباره مسیر مواج را طی کرد مسیری که حالا آفتاب هم آن را گرم‌تر کرده و گویا زمستان مدت‌ها است از اینجا رخت بربسته است.